Home
Publicaties
Inkomensondersteuning (veel te) vaak niet benut

Inkomensondersteuning (veel te) vaak niet benut: 7 redenen waarom dat gebeurt en 7 tips voor gemeente om minima te bereiken

Alle gemeenten hebben inkomensondersteunende regelingen. Maar die hulp bereikt lang niet alle huishoudens die het nodig hebben. Dat maakt hen extra kwetsbaar en werkt nieuwe problemen in de hand. Gemeenten doen daarom hun best om de inkomensondersteuning bij de juiste mensen te krijgen en het gebruik te stimuleren. In dit artikel geeft Jansje van Middendorp antwoord op twee vragen: Waarom bereiken deze regelingen de doelgroep niet? En wat kunnen gemeenten ertegen doen?

Vrijwilligers thuisadministratie weten de lokale inkomensondersteunende regelingen vaak wel te vinden. En zij kunnen minima helpen nog dieper te graven naar mogelijkheden om het inkomen aan te vullen, via www.berekenuwrecht.nl, de Voorzieningenwijzer of Potjescheck.
Maar lang niet alle kwetsbare huishoudens hebben hulp. Volgens een grove schatting maakt gemiddeld 30% van deze huishoudens geen gebruik van de regelingen en voorzieningen die er voor hen zijn. Voor sommige regelingen ligt de onderbenutting nog hoger, zoals bij kwijtscheldingen, Jeugdfonds Sport en Cultuur en de Individuele inkomenstoeslag (Bron: Voorzieningenwijzer gegevens 2021-2023).

Waarom maken minima geen gebruik maken van inkomensondersteuning?

Vreemd, om geen gebruik te maken van de regelingen waar je om zit te springen? Dat dit toch zo veel gebeurt komt door de volgende drempels:

Veel mensen hebben geen weet van de regelingen die er voor hen zijn.
Ze denken ten onrechte dat zij geen recht hebben op regelingen.
De aanvraagprocedure is te ingewikkeld, de voorwaarden zijn te complex of de gevraagde informatie om in aanmerking te komen voor de regeling is onduidelijk (bijvoorbeeld door verschillende definities van ‘inkomen’).
De manier waarop een aanvraag kan worden ingediend verschilt en kan op zichzelf al een belemmering zijn; formulieren op papier, online of met DigiD.
Mensen hebben onvoldoende vaardigheden om een aanvraag te kunnen doen, zoals bij laaggeletterdheid of laaggecijferdheid, ze beheersen de Nederlandse taal onvoldoende of hebben gebrekkige digitale vaardigheden.
Mensen hebben te veel aan hun hoofd en hebben door geldzorgen en stress niet de tijd of mentale vermogens om zich te verdiepen in de regelingen en om aanvragen.
Er is sprake van angst om aanspraak te maken op regelingen, door verhalen van anderen, eigen ervaringen met terugbetalen of weggezet worden als fraudeur.

Inkomensondersteuning is noodzaak

Voor kwetsbare huishoudens die recht hebben op inkomensondersteuning is de steun noodzakelijk. Volgens het Nibud is een grote groep mensen met een laag inkomen voor het rondkomen afhankelijk van extra ondersteuning, naast hun inkomen uit werk of uitkering. Vaste lasten en kosten voor dagelijkse boodschappen rijzen de pan uit. Het inkomen stijgt nauwelijks mee.

Hulp om grotere problemen voorkomen

Daarom is het zo belangrijk dat gemeenten niet alleen regelingen hebben voor minima, maar dat zij er ook vol op inzetten dat minima deze regelingen benutten. Formulierenbrigades, vrijwilligers thuisadministratie, sociaal raadslieden, maatschappelijk werkers en financieel experts ondersteunen mensen met een laag inkomen bij het aanvragen van voorzieningen. Tijdens inloopspreekuren of bij mensen thuis helpen zij om aanvraagformulieren in te vullen en de benodigde documenten te verzamelen. En niet voor niets. Als mensen met een laag inkomen gebruik maken van regelingen, kunnen (grotere) problemen worden voorkomen.

Energietoeslag als voorbeeld

Toch is er nog meer nodig. Veel regelingen bereiken niet de mensen waarvoor ze bedoeld zijn. De doelgroep goed bereiken kàn wel. Dat bewijst de energietoeslag (winter 2022), die volgens een berekening van de VNG een bereik had van 90%. Hoe kwam dat? De regeling was veel in het nieuws en er was minder schaamte, want iedereen had last van hogere energiekosten. Een grote groep kreeg de toeslag automatisch op de rekening gestort en er werd veel ondersteuning aangeboden bij het aanvragen. Bovendien was de toeslag onvoorwaardelijk, dus geen risico om later weer terug te moeten betalen. Laten we de redenen voor niet-gebruik eens optellen bij dit succes.

Wat kunnen gemeenten daar van leren?

Maak regelingen eenvoudig en eenduidig.
Koppel regelingen aan elkaar. Waarom moeten mensen hun gegevens steeds opnieuw invullen, bewijsstukken overhandigen en de hand ophouden bij allerlei verschillende potjes?
De meeste mensen die recht hebben op regelingen zijn in beeld bij de gemeente. Ken automatisch toe of benader mensen pro-actief. Let op signalen van geldzorgen en maak de mogelijkheid om aanspraak te maken op inkomensondersteuning bespreekbaar binnen alle afdelingen van gemeentelijke dienstverlening, bedrijfsleven, gezondheidszorg en welzijnsorganisaties.
Werk op basis van vertrouwen en benader mensen met empathie. Er is veel schaamte en schroom om ondersteuning te vragen.
Werk stress-sensitief. Dat betekent dat je het mensen niet nog moeilijker maakt met ingewikkelde formulieren, onoverzichtelijke procedures of andere drempels.
Geef informatie over regelingen via verschillende kanalen; de lokale- en wijkkranten, lokale radio en televisiezenders, websites en sociale media. Vraag aan de mensen die wel gebruik maken om het door te vertellen.
Zorg voor laagdrempelige voorzieningen, zoals inloopspreekuren, vrijwilligersinzet of financieel cafés, waar mensen terecht kunnen met vragen. Bied verschillende vormen van ondersteuning aan. Niet iedereen wil op dezelfde manier benaderd en geholpen worden.

Reserveer voldoende geld voor inkomensondersteuning

Door het grote bereik van de energietoeslag hadden gemeenten te weinig budget om de kosten voor het uitkeren en uitvoeren van de energietoeslag te dekken. Gemeenten houden ook bij andere inkomensondersteunende regelingen in de begroting rekening met niet-gebruik. Stimuleren van gebruik van regelingen betekent dus ook ruimte vrijmaken in de begroting om het te kunnen bekostigen. Op de lange termijn verdient deze investering zich terug, omdat het nieuwe problemen afremt. Zo stop je het domino-effect van armoede.

Spectrum denkt mee

Spectrum heeft ervaren adviseurs in huis, die met elkaar het terrein van wetenschappelijk onderzoek tot ervaringsdeskundigheid bestrijken. Dus hoe je vraag ook luidt, neem contact op en ontdek of wij kunnen bijdragen aan jouw oplossing.

Leestijd 4 minuten
Publicatiedatum 01-08-2023
Thema Diversiteit
Type Artikel
Auteur(s)